فلسفه سیاسی اخوان الصفا

برای درک مفهوم سیاست و فراتر از آن، کلیه مفاهیم اجتماعی و سیاسی از دیدگاه اخوان الصفا، اهتمام زیادی تا کنون از طرف پژوهشگران و اندیشمندان انجام نگرفته است. علّت اساسی این عدم اهتمام را باید در دیدگاههایی جست و جو کرد که در خصوص شکل گیری این گروه پدید آمده است. اساسا دو نظریه پیرامون اخوان الصفا وجود دارد. گروهی، آنان را دارای آرا و هدف سیاسی دانسته و گروهی، آنان را جماعت دینی قلمداد نموده که به دنبال تهذیب نفوس پیروان خویش و تعلیم و تربیت آنان بود. و یا حداقل، قبل از اینکه گروه سیاسی باشند، گروه دینی‏ای بودند که به دنبال اغراض دینی صرف بوده‏اند.(1) دسته اول قائلند که اخوان الصفا فقط تدوینگر فلسفه نبوده؛ بلکه داری فکر سیاسی و نظریات انقلابی نیز بوده‏اند و برای تحقّق اندیشه‏های سیاسی خود، اعتقاد داشتند که اوّل باید نظام عقلی موجود دچار تحوّل شود تا زمینه برای عمل سیاسی فراهم گردد. سابقه فکری این روش، در اندیشه‏های یونانی است که بین نظام اجتماعی و عقلی ارتباط قائل می‏شدند. صرف نظر از نگرشهای متفاوت پیرامون گروه اخوان و علت و هدف شکل گیری آنان، این مسأله را باید یادآور شد که مهمترین تحقیقات و پژوهشهایی که پیرامون آرا این گروه انجام گرفته است، از موضعی غیر تخصصی و خارج از قلمرو مباحث فلسفه و اندیشه سیاسی بوده است. عامل دیگر، ویژگی طرح مباحث سیاست در رسائل اخوان الصفا است که به گونه‏ای پراکنده در لابلای رسائل و بیشتر به صورت رمز و کنایه بیان شده است که نوعی تشتّت نظر را درباره آرای سیاسی آنان به وجود می‏آورد. لازمه وحدت نظر در آرای اخوان الصفا، مطالعه جزء به جزء رسائل آنان است که این نوشته نیز با این ویژگی انجام گرفته است.